Mantelzorgers zijn niet direct de eerste doelgroep waar een architect aan denkt bij het ontwerpen van zorggebouwen. Toch zijn zij juist belangrijk: mantelzorgers vormen immers de verbindende schakel tussen patiënt en zorgverlener. Door hen te betrekken bij het ontwerpproces, ontstaan er innovatieve concepten, stelt AnneMarie Eijkelenboom van de afdeling R&D van EGM architecten. Een voorbeeld is de praktijkgerichte wetenschappelijke studie van EGM en Fontys Hogescholen naar het thuisgevoel in verpleeghuizen. Hierin waren mantelzorgers - naast patiënten en zorgprofessionals - een bron van kennis voor het ontwerp van verpleeghuizen van de toekomst.
De gebouwde omgeving kan het welbevinden positief beïnvloeden, maar je moet wel weten hoe dit werkt. Om dit goed voor elkaar te krijgen voeren we in de dagelijkse ontwerppraktijk intensief overleg met verschillende gebruikers. Daarnaast maken we gebruik van bevindingen uit wetenschappelijke bronnen over het effect van de ruimtelijke omgeving op het welbevinden en het gedrag, dat noemen we Evidence Based Design (EBD). Juist de combinatie van een wetenschappelijke benadering en onze jarenlange ervaring in de zorg en het sociaal domein, is voor Fontys Hogescholen aanleiding om met EGM samen te werken.
We doen met Fontys een onderzoek naar het thuisgevoel in verpleeghuizen, met als resultaat enkele wetenschappelijke artikelen én het ontwerp en de uitvoering van het Living Lab Vonderhof. Mantelzorgers vervulden in dit onderzoek een speciale rol. Bijvoorbeeld bij onze studie in vier bestaande verpleeghuizen naar het thuisgevoel van hun dierbare. De mantelzorgers hebben, naast zorgprofessionals en bewoners, foto’s gemaakt van het thuisgevoel en dit vervolgens toegelicht in focusgroepen.
De uitstraling van het gebouw met het interieur en de buitenruimte bleek in hun ogen een belangrijke bijdrage te leveren aan het thuisgevoel van bewoners. Ik was onder de indruk van de grote betrokkenheid en onderlinge verbondenheid tussen de mantelzorgers. Zij dragen op sociaal, psychologisch en ruimtelijk niveau bij aan het thuisgevoel. Bijvoorbeeld door bewoners in overleg met de zorgprofessionals bij te staan, door mee te helpen met de inrichting van slaap- en woonkamer, en door activiteiten te ondernemen met hun dierbare.
Daarnaast biedt het Living Lab technisch en ruimtelijk de mogelijkheid om in de praktijk te onderzoeken hoe een appartement met slimme, innovatieve technologie kan bijdragen aan de vrijheid en de veiligheid van de bewoner. Voorbeelden zijn onder andere de toepassing van een smartfloor die valincidenten registreert, activerende biodynamische verlichting, en een app die aangeeft of de bewoner gewicht verliest.
De mantelzorgers worden hierdoor beter bij het zorgproces betrokken, met beveiligde informatie over de bewoners die zij overal met hun smartphone op kunnen halen. Ook directe wezenlijke betrokkenheid kan met een ruimtelijk ontwerp goed ondersteund worden. Het appartement hebben we zo ontworpen dat mensen, ook als ze langer op bezoek zijn, samen kunnen koken, de was kunnen doen en hun eigen gang kunnen gaan, zonder bewoners te storen.
Het onderzoek met Fontys heeft onze kennis over het perspectief van mantelzorgers vergroot. Zij zijn degenen die de bewoners heel goed kennen en een brug kunnen vormen tussen bewoners en zorgprofessionals. Deze kennis borgen we en zetten we in bij het ontwerp van andere verpleeghuizen. Zo ontwikkelen we nieuwe zorgconcepten, waarbij wetenschappelijk onderzoek de creativiteit ondersteunt om gebouwen te maken met een positieve invloed op het welbevinden.
AnneMarie Eijkelenboom, architect/onderzoekster EGM.
Aan het onderzoek hebben de volgende partijen meegewerkt:
Savant Zorg, Archipel, BrabantZorg, Vitalis WoonZorg Groep, Universiteit van Maastricht, SIA, EGM architecten.