Pauline Harmsen over de Essenhof

Een nieuw en duurzaam hoofdstuk voor monumentale begraafplaats Essenhof in Dordrecht.

Bij begraafplaatsen en crematoria denk je aan verdriet, leed en rouw. Niet aan duurzaamheid. Toch is het verstandig met die bril op te kijken naar de vernieuwde begraafplaats Essenhof in Dordrecht. Hier was een ingrijpende aanpassing van de gebouwen nodig vanwege aangescherpte milieueisen en ruimtegebrek. Het bleek het ideale moment om duurzaamheid in alle aspecten van het bedrijf door te voeren. Bovendien zijn noodzakelijke toevoegingen respectvol en eerbiedig ingepast.

 

Masterplan

Directeur Pauline Harmsen van de Essenhof diende bij het gemeentebestuur een Masterplan in voor de hele begraafplaats. ‘Zo konden we meerdere knelpunten aanpakken die we inmiddels ervoeren. Het aantal crematies heeft sinds de eeuwwisseling een grote vlucht genomen, dus was uitbreiding van onze faciliteiten noodzakelijk. Tevens was afscheid nemen in diezelfde periode sterk geïndividualiseerd. Nabestaanden claimden terecht meer zeggenschap. De variëteit in uitvaarten die hiervan het gevolg was, vroeg om flexibele dienstverlening. Die konden we in het bestaande gebouw niet langer adequaat bieden. De voorzieningen waren verouderd en wij hebben nu veel meer personeel dan een jaar of twintig geleden. Ondanks een uitbreiding met enkele dienstruimtes eind jaren negentig, was het aulacomplex alsnog te klein  om onze sterk gegroeide organisatie te huisvesten én het door ons gewenste niveau van dienstverlening te bieden.’

De kleurstelling en inrichting zijn ‘dienend’, noemt Harmsen het: ‘Zij eisen nergens de aandacht op.'

 

Interieur

De kleurstelling en inrichting zijn ‘dienend’, noemt Harmsen het: ‘Zij eisen nergens de aandacht op. Daarin is EGM buitengewoon goed geslaagd. Dat geldt voor de aula uit 1988 maar zeker ook voor de nieuwbouw. Dat toont in mijn ogen de kracht van beide ontwerpen en van EGM als bureau. Kijk naar die aula. Zij heeft een dwingende vorm, die afgestemd is op de directe omgeving. Het is fantastisch te zien hoeveel we hebben bereikt binnen het oorspronkelijke concept van dat pand. Het is nooit ontworpen op 1500 uitvaarten per jaar, maar kan dit na de ingreep van EGM wel aan. Een indrukwekkend voorbeeld van duurzaamheid dat een 26 jaar oud pand zoveel potentie in zich heeft dat het relatief eenvoudig weer up-to-date gemaakt kon worden.’

 

Duurzame nieuwbouw

De indeling van de Essenhof heeft voor directeur Harmsen aan kracht en helderheid gewonnen door de komst van het nieuwe publiekskantoor: ‘De verschillende taken in ons werk zijn uit elkaar gehaald. Was voorheen alles in het aulacomplex ondergebracht, nu is dat pand specifiek voor de uitvaart ingericht. De ondersteunende en publieksfuncties zijn in de nieuwbouw ondergebracht. Zo hebben we iedereen meer ruimte gegeven. EGM heeft met haar ontwerp rust en orde gebracht, voor het personeel en voor de bezoekers.’

Het heeft geholpen onze dienstverlening te verbeteren en dat horen we  van zowel nabestaanden als uitvaartondernemers en medewerkers.

Over die nieuwbouw spreekt Harmsen slechts in superlatieven. Niet gek, want het eindresultaat is een sfeervol onderkomen op een markante plek. ‘Het straalt eenvoud uit, maar draagt tegelijk bij aan onze werkprocessen’, merkt zij op. ‘Het heeft geholpen onze dienstverlening te verbeteren en dat horen we  van zowel nabestaanden als uitvaartondernemers en medewerkers.’ Daar komt bij, dat het nieuwe kantoor buitengewoon duurzaam is. Als gezegd, het is energieneutraal in de temperatuurregeling.

 

Nieuw hoofdstuk voor een historische plek

Bouwen voor begraafplaatsen is bouwen met het hoogste respect voor de omgeving. John Mol van EGM architecten: ‘Emoties als verdriet en rouw staan hier sterk op de voorgrond. Dat levert een heel ander type beleving op van de architectuur. De kunst is op de achtergrond te blijven.’ Of, zoals Harmsen het wat scherp stelt: ‘Dit is niet een huiskamer met een kleedje scheef over de tafel. De nabestaanden moeten hier in staat zijn hun verdriet ruimte te geven. Het gebouw mag daarbij niets opdringen, maar moet juist dienend zijn. Het moet wel een warm welkom gevoel geven.

Ik vind het bijzonder om te zien hoe goed EGM dat begrepen heeft, hoe goed zij ook de processen achter een uitvaart kennen. Hierdoor was het bureau in staat een prachtig nieuw hoofdstuk toe te voegen aan deze historische plek.’ Bescheiden voegt Mol eraan toe dat het succes van deze opdracht mede te danken was aan de prettige samenwerking met Harmsen: ‘Het is bijzonder om met zo’n betrokken opdrachtgever te werken die je zoveel vertrouwen geeft. Dat zorgt ervoor dat je het niet als werk ziet maar als een bijzondere opgave. Helemaal omdat we de kans kregen de Essenhof als totaalpakket te realiseren.

Naast de aula en de nieuwbouw is ook een deel van het gebied tussen die twee panden door ons ingericht. We hebben onze bijdrage kunnen leveren bij het opnieuw inrichten van het terrein en de tuin, de bewegwijzering is van onze hand en zelfs voor de nieuwe toegangspoort mochten we het ontwerp leveren. Daardoor konden we een afgewogen totaalconcept maken; een kans die je niet vaak krijgt.’ Een kans overigens waarmee EGM de historie van de Essenhof opnieuw wist uit te breiden. Historie die teruggaat tot die boomgaard die in 1829 werd aangekocht en waar niet alleen de zerken getuigen van haar lange verleden, maar waar ook de gebouwen tonen hoe de ideeën over lijkbezorging door de jaren heen evolueren. Opdat deze plek ook in de toekomst onderdeel blijft van het leven.

 

^{Deze tekst is een samenvatting uit een artikel uit Duurzaam Gebouwd.}

^{Project: Essenhof}