Tegen de achtergrond van een groeiende zorgbehoefte, tekort aan ziekenhuispersoneel en bovengemiddeld ziekteverzuim is inzicht in de gezondheid en het comfort van ziekenhuismedewerkers van groot belang. De fysieke omgeving draagt hieraan bij. Dat is een eenvoudig gegeven, maar het wordt bepaald door een veelvoud aan persoonlijke, werk- en gebouwkenmerken in een complexe samenhang.
AnneMarie Eijkelenboom, architect bij EGM architecten, stelt het welbevinden van ziekenhuispersoneel centraal in haar PhD-onderzoek, waarmee zij recent aan de TU Delft is gepromoveerd.
De beste manier om de kluwen van factoren die het welbevinden van ziekenhuismedewerkers beïnvloeden te ontwarren, is om deze van verschillende kanten te bekijken. Hiervoor is voorgaand onderzoek geanalyseerd, zijn gebouwkenmerken geïnventariseerd en is aan ziekenhuismedewerkers zelf gevraagd hoe zij hun werkplek ervaren. 556 medewerkers van poliklinieken op zes ziekenhuislocaties in Nederland hebben meegedaan. Zij hebben hiervoor een vragenlijst met meer dan honderd vragen ingevuld. Aanvullend heeft het onderzoeksteam de locaties, schoonmaakprotocollen, technische ruimtes en 127 werkruimtes in de poliklinieken met uitgebreide checklists geïnspecteerd. Het onderzoek en de analyse ervan vonden plaats in 2019 en 2020.
Dit promotieonderzoek is in een bijzondere periode uitgevoerd. Het vond plaats voor en tijdens de COVID-19-pandemie, waarvan in februari 2020 de eerste besmetting in Nederland werd vastgesteld. Over de impact van de pandemie op het werk in poliklinieken is daarom in het najaar van 2020 een representatief deel van de oorspronkelijke deelnemers uitgebreid geïnterviewd. Deze deelnemers hebben vooraf foto’s van hun werkplekken opgestuurd en die tijdens de interviews toegelicht. Zij vertelden over hun ervaringen met en voorkeuren voor bijvoorbeeld licht, lucht, geluid, privacy, interactie en de invloed van de pandemie daarop. Zo hadden de zorgmedewerkers een grotere zorg over de binnenluchtkwaliteit, door toegenomen bewustzijn van de ruimtelijke beperkingen voor verse lucht op hun werkplek. Ook de verstaanbaarheid van patiënten was slechter, door spatschermen bij recepties, mondkapjes en een grotere afstand. Bovendien misten ze werkplezier, informatie en signalen, van lichaamstaal tot lichamelijk onderzoek, door een afname van live contact tijdens de pandemie.
Niet iedereen reageert hetzelfde op omgevingsfactoren; voor de een is bijvoorbeeld veel daglicht op de werkplek heel belangrijk, terwijl een ander graag veel frisse lucht heeft. Om recht te doen aan verschillende voorkeuren van zorgmedewerkers zijn daarom profielen gemaakt, waarbij medewerkers met gelijke voorkeuren voor comfort gegroepeerd zijn. Hieruit blijkt dat de groepen medewerkers met gelijke voorkeuren van andere groepen verschillen in onder meer gezondheid (klachten, ziekteverzuim), werkplek-kenmerken (verblijfstijd, aantal personen in de ruimte) of activiteiten (lichamelijk onderzoek patiënten, geconcentreerd kantoorwerk). Zorgmedewerkers die controle over ventilatie heel belangrijk vinden, hebben bijvoorbeeld een hoger ziekteverzuim en meer klachten. Diegenen die veel in verschillende ruimtes werken, zoals een receptie, spreekkamer en behandelkamer, verkiezen privacy van patiënten boven een rustige werkplek. Zo onderscheiden de profielen groepen medewerkers met gelijke voorkeuren. De profielen zijn de sleutel tot een specifiek ontwerp, dat tegemoetkomt aan de individuele voorkeuren van veel zorgmedewerkers.
Ook als collega architect van harte gefeliciteerd. Ik denk dit te doen mede namens alle architecten. Het is een buitengewoon gecompliceerd onderwerp dat we goed moeten integreren in het vak van architect. Jouw onderzoek draagt daar zondermeer aan bij, dankjewel daarvoor!
Prof. ir. M.F. Asselbergs, promotiecommissie TU Delft tijdens zijn felicitatie
De resultaten van het onderzoek laten verder zien dat er veel ruimte voor verbetering is. De tevredenheid over het comfort in de spreek- en onderzoekkamers is bijvoorbeeld hoger dan die over het comfort in de kantoorruimtes (front- en back-offices). Diegenen die met name in kantoorruimtes werken, zijn in het algemeen minder tevreden met de temperatuur, binnenlucht, privacy en rust. Dat betekent dat bij het ontwerp van poliklinieken met name ook aandacht nodig is voor het comfort in de kantoorruimtes. De meest voorkomende gebouw-gebonden klachten zijn droge ogen en hoofdpijn. Analyse toont relaties tussen de klachten en de gebouwkenmerken die bepaald worden door het programma van eisen, ruimtelijk ontwerp, gebouwinstallaties en onderhoud. Voor het verminderen van klachten is een integraal ontwerpproces daarom essentieel.
Het is voor ziekenhuizen urgent deze gezondheidsklachten in het ontwerpproces te adresseren, om daarmee een gezonde(re) werkomgeving te realiseren voor hun medewerkers.
Dit is het eerste uitgebreide wetenschappelijke onderzoek naar comfort en gezondheid van personeel in poliklinieken van ziekenhuizen. Het onderzoek toont aan dat het waardevol is om specifiek naar afdelingen, zoals poliklinieken of intensive care-gebieden, te kijken. Ruimtelijke kenmerken, verblijfsduur, activiteiten, etcetera en bijhorend comfort verschillen zoveel tussen afdelingen onderling, dat een algemene conclusie geen recht doet aan de situatie en behoeften. In de huidige maatschappelijke en economische situatie was, en is, het belangrijk het inzicht in de ervaring en noden van zorgmedewerkers te vergroten. Die ervaringen en noden zijn nu onderzocht, geanalyseerd en voorzien van aanbevelingen. EGM zet deze inzichten in om met het ruimtelijk ontwerp het welbevinden van zorgmedewerkers te verbeteren. Dat is hard nodig.
Als u meer wilt weten over dit onderzoek, of wat het concreet voor uw organisatie kan betekenen, neem dan contact op met AnneMarie Eijkelenboom voor een persoonlijk gesprek: annemarie.eijkelenboom@egm.nl, of 078 - 6330 660.