In 2019 werd het woord stikstofcrisis voor het eerst genoemd na een uitspraak van de Raad van State. De oorsprong ligt echter verder terug, bij de invoering van Europese normen ter bescherming van Natura 2000-gebieden. Deze normen zijn noodzakelijk voor natuurbehoud, maar hun impact op de bouwsector is enorm. Al in 2019 lagen door de nieuwe regels zo'n 18.000 bouwprojecten stil, aldus Dutch Green Building Council.
Het is een wrang beeld: terwijl de woningnood in Nederland torenhoog is, staan bouwprojecten stil. De voornaamste reden? De stikstofcrisis. Een crisis die inmiddels niet alleen de natuur raakt, maar ook de economie, de werkgelegenheid en de toekomst van Nederland. We ervaren het dagelijks: prachtige ontwerpen die blijven steken in procedures, ambitieuze plannen die sneuvelen op regelgeving en bouwbedrijven die gedwongen worden om op de rem te trappen met alle gevolgen van dien voor de hele bouwkolom.
Sinds de Raad van State in 2019 een streep zette door het Programma Aanpak Stikstof (PAS), is stikstofuitstoot een juridisch mijnenveld geworden. Nieuwe bouwprojecten moeten aantonen dat ze niet bijdragen aan verdere stikstofuitstoot in beschermde natuurgebieden. Dat klinkt logisch, maar de praktijk is weerbarstig. Zelfs kleinschalige projecten lopen vast. Er is simpelweg geen 'stikstofruimte' meer en daardoor ligt de bouw stil.
De impact is gigantisch. Tienduizenden woningen worden nog altijd niet gebouwd. Infrastructuurprojecten lopen vast. Bouwbedrijven verkeren in onzekerheid en zijn gedwongen andere wegen in te slaan. En terwijl politici onderhandelen over noodmaatregelen, groeien de wachtlijsten voor een betaalbare woning. Ondertussen zitten boeren en bouwers in hetzelfde schuitje: in de greep van een crisis waar zij weinig grip op hebben.
Ik zie wel een aantal mogelijke oplossingen. Er wordt gesproken over het uitkopen van boeren om stikstofruimte te creëren voor de bouw. Dat is een langdurig, pijnlijk en in veel gevallen ook zelfs een verdrietig proces. Het kost vele miljarden, die dan ook niet naar structurele oplossingen gaan. Tegelijkertijd zijn innovaties in emissiearm bouwen veelbelovend, maar stuiten ze op trage regelgeving. Het kabinet zoekt naar een uitweg, maar de tijd dringt.
Er ligt ook een grote kans. En zonder 'pijnlijke' maatregelen. Wat ontbreekt, is initiatief en besluitvaardigheid. Boeren in probleemzones, die anders voor veel geld uitgekocht zouden moeten worden om te stoppen met hun vak, kan juist perspectief geboden worden. Nederland is een wereldmacht op het gebied van landbouwinnovatie én bouwinnovatie. Gebruik die kennis en sla een duurzame weg in. Bijvoorbeeld door snel over te schakelen op gewassen die dienen als biobased bouwmaterialen, waar in toenemende mate vraag naar zal zijn. Olifantsgras is daar een goed voorbeeld van, maar er zijn meerdere gewassen die de bouwsector kunnen voorzien van duurzamere materialen en bijkomend voordeel is dat deze nieuwe materialen lokaal geproduceerd kunnen worden.
Dit kan tegelijkertijd de stikstofproblemen in die gebieden verminderen, snel veel CO2 binden én de biobased bouw versnellen. Boeren behouden hun toekomst, de bouw komt snel weer op gang. Vijf vliegen in één klap. Hiervoor zijn investeerders nodig, maar gezien de enorme voordelen voor alle betrokken partijen, moeten die daar toch oren naar hebben?
Als daarnaast nog wordt gewerkt aan versnelde vergunningsverlening voor duurzame bouwmethodieken, een soepele overgangsregeling en duidelijke langetermijnplannen, kan de bouwsector razendsnel uit het moeras worden getrokken.
Nederland moet keuzes maken: bouwen aan de toekomst of vast blijven zitten in juridische impasses?
Illustratie: Heidi Sairanen
#2 2025 | De column van Vincent (partner EGM architecten) is te lezen in elke editie van Bouwwereld – de wereld achter architectuur en bouwtechniek.