Justitieel Complex Zaanstad

De nieuwe inrichting biedt plaats aan meer dan 1.000 justitiabelen, waaronder ook gedetineerde psychiatrische patiënten. Voor hen is er speciale zorg in een inpandige kliniek, het Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC). De inrichting is multifunctioneel en flexibel in bestemming. Behalve het PPC, de Extra Zorgvoorziening (EZV) en de luwte-afdeling, zijn vrijwel alle cellen uitgevoerd als meerpersoonscel.

Humane detentie

Het PPC is in juni 2016 in gebruik genomen, en de gevangenis en het Huis van Bewaring per september 2016. Het complex vervangt de inmiddels gesloten Penitentiaire Inrichtingen Amsterdam Over Amstel, ook bekend als de ‘Bijlmerbajes’, en de Haarlemse Koepelgevangenis. Bijzonder aan het complex is het humane karakter, waarbij veiligheid voor zowel personeel als justitiabelen centraal staat. Een ‘normaal’ leven binnen de muren in een vriendelijke omgeving, met een menselijke benadering van de gedetineerden, bevordert sociaal gedrag. Dit draagt in hoge mate bij aan de kans op uiteindelijke resocialisatie en verlaagt de kans op recidive, het uitgangspunt is ‘binnen beginnen, om buiten te blijven’.

Ontwerp met hoogste kwaliteit én laagste prijs

Het ontwerp is gerealiseerd binnen een PPS-constructie (Publiek-Private Samenwerking), waarbij het ontwerp van consortium Pi2 zich onderscheidde door de hoogste kwaliteit én de laagste prijs. De exploitatie van het complex is de komende 25 jaar in handen van het consortium. Bijzonder aan het complex is het humane karakter waarbij veiligheid voor zowel personeel als justitiabelen centraal staat. Kenmerkend voor het ontwerp is de efficiënte en effectieve opzet. Hierdoor is het enerzijds mogelijk om gecontroleerde en zelfstandige verkeersbewegingen van justitiabelen beheersbaar te laten verlopen en anderzijds om een verantwoorde exploitatie te faciliteren in zowel financiën als personeelsomvang. In hoofdlijnen bestaat de nieuwbouw uit drie delen: een gevangenisdeel, een Penitentiair Psychiatrisch Centrum en een deel met ondersteunende voorzieningen. Het complex bevat naast cellen ook een arbeidscentrum, sportfaciliteiten, een medische dienst en een expeditiehof met laad- en losfaciliteiten. Een ringmuur met een lengte van 1,2 km scheidt het complex van de buitenwereld.

Justitieel Complex Zaanstad voldoet als penitentiaire inrichting aan alle eisen en normen van deze tijd. Bijvoorbeeld in het kader van daglichttoetreding, ventilatie en aansluiting op de moderne ICT-technologie en beveiliging

Dienst Justitiële Inrichtingen

Ontwerp faciliteert beheersbare werkprocessen en efficiënte exploitatie

Specifiek voor het ontwerp is dat elke functionaliteit zijn eigen route heeft, die vaak ook nog zo is uitgevoerd dat in geval van een geblokkeerde doorgang een alternatieve route beschikbaar is. Daarmee levert het gebouwontwerp een structurele bijdrage aan de beheersbaarheid van werkprocessen. Ook voor de ondersteunende processen is een separate verkeersstructuur opgenomen. Het complex is daarbij zo georganiseerd dat vanuit een beperkt aantal strategische posities de verschillende verkeersgebieden zijn te overzien. Deze aspecten van de gebouwopzet maken een efficiënte exploitatie in personeel mogelijk.

De inrichting biedt mogelijkheden tot maximale zelfredzaamheid van justitiabelen om zo hospitalisatie te voorkomen en betere voorbereiding op terugkeer in de samenleving mogelijk te maken

Dienst Justitiële Inrichtingen

Passende architectuur creëert leefbaarheid en goede oriëntatie

De architectuur van het complex bevestigt de functie ervan als gevangenis. De uitstraling is degelijk en ingetogen. De metselwerkgevel met forse bakstenen en de fraai gestructureerde ringmuur geven het complex een robuust karakter met een herkenbare menselijke maat. Door het ingetogen materiaal en kleurgebruik heeft het interieur een rustig en overzichtelijk karakter. Door goed na te denken over de posities van (dure) glasopeningen is daglicht nooit ver weg en is er overal in het gebouw contact met buiten. Dit komt de leefbaarheid en oriëntatie in het omvangrijke complex ten goede.

Effectieve samenwerking in Consortium Pi2

Consortium Pi2 is een samenwerkingsverband tussen Ballast Nedam en Royal Imtech. Het consortium heeft de opdracht verworven met een DBFMO-contract. Dat betekent dat het consortium naast het ontwerp en de bouw van het complex ook verantwoordelijk is voor de financiering en de exploitatie voor de periode van 25 jaar. PI Zaanstad is één van drie PPS-contracten die Ballast Nedam met EGM als architect heeft verworven. Een mooi bewijs voor de effectiviteit van deze samenwerking. In Zaanstad is EGM hoofdarchitect en daarmee verantwoordelijk voor de architectuur en functionaliteit van het complex én de bouwkundige uitwerking van het ontwerp in een BIM-model. Naast EGM is Mecanoo de landschapsontwerper en Bureau Fokkema & Partners de interieurarchitect. Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) is in samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) opdrachtgever voor het consortium Pi2 namens de Nederlandse Staat.

Duurzame maatregelen

Op het dak van Justitieel Complex Zaanstad zijn 5.500 PV-panelen geplaatst, die jaarlijks 1.200 GWh stroom leveren, goed voor het gemiddelde energieverbruik van 350 huishoudens. Hierdoor wordt jaarlijks 475.000 kg CO₂ bespaard, vergelijkbaar met de reductie die 900 woningen met 6 zonnepanelen behalen.

Naast zonnepanelen benut de PI ook andere duurzame energiebronnen. Een nabijgelegen windturbine levert stroom direct aan de installatie, en er is een warmte-koude-opslagsysteem (WKO) dat oppervlaktewater (EOW) benut. Het gebouw maakt zoveel mogelijk gebruik van ledverlichting en long life-lichtbronnen, met aanwezigheidsdetectie om energie te besparen. Dankzij deze voorzieningen kan de PI energieneutraal opereren.

Duurzaam bedrijventerrein

Justitieel Complex Zaanstad geeft ook bedrijventerrein Hoogtij een flinke impuls. Duurzaamheid is een speerpunt op dit park, waar bedrijven gevestigd zijn die actief inzetten op energiebesparing en duurzame maatregelen.

_{Fotografie: Horizon Photoworks}